Ensemble Modern (more)

Θεωρώ τον εαυτό μου αρκετά τυχερό που παρακολούθησα δύο ακόμη φορές το σύνολο Ensemble Modern, την Πέμπτη 24-1-8 (80) και το Σάββατο 26-1-8 (95), στο Μέγαρο Μουσικής. Η αλήθεια είναι πως όχι συχνά έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σύγχρονη μουσική και μάλιστα από ένα τόσο ονομαστό σύνολο. Δυστυχώς η σύγχρονη μουσική έχει ένα περιορισμένο κοινό, αποτελούμενο σχεδόν αποκλειστικά από “insiders” και αποκομένη από το πλατύ κοινό. Όμως μπορεί να χαρίσει επίσης μεγάλες συγκινήσεις. Ας μην ξεχνάμε πως το τι είναι παράφωνο και τι όχι, καθόλου δεν είναι έμφυτο και εξελίσεται και αλλάζει, as times goes by.

Η παράσταση της Πέμπτης (υπό τον Kasper de Roo) ξεκίνησε με το οκτέτο για φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, φαγκότο και κουαρτέτο εγχόρδων, του Σκαλκώτα. Να πω την αλήθεια ήταν και το μόνο έργο που είχα ξανακούσει. Δεν θα έλεγα πως το άκουσα όμως και πολύ ευχάριστα. Πολύ καλοί οι εκτελεστές, αλλά το βρήκα λίγο βαρετό.

Συνέχισαν με το κοντσέρτο για βιολοντσέλο και ορχήστρα του Ligeti, με σολίστ τον Michael Kasper. Αυτό το βρήκα καταπληκτικό! Τόσο ο τσελίστας όσο και το σύνολο μαγνήτισαν. Εξαιρετική ερμηνεία, ρούφαγες τον κάθε ήχο. Θα έλεγα μια από τις καλύτερες στιγμές μου στο Μέγαρο. Αν και οι ήχοι, οι συγχορδίες και η δομή, μου ακούστηκαν όλα αρκετά «πρωτοποριακά» και «μονέρνα» (άρα και δύσπεπτα και "παράφωνα") ήταν μια πολύ ευχάριστη και αναζωογονητική αίσθηση, η αίσθηση των καινούργιων πραγμάτων, η αίσθηση των καινούργιων ευχάριστων ανεξερεύνητων ήχων. Βέβαια η αίσθηση αυτή ήταν καθαρά υποκειμενική, μιας και το έργο κάθε άλλο παρά καινούργιο και πρωτοποριακό είναι (νομίζω πως είναι του 1966).

Στο δεύτερο μέρος μας περίμενε όμως μια πραγματική έκπληξη. Το "Mouvement" για οργανικό σύνολο του Helmut Lachenmann, ήταν κάτι που όντως ήταν brand new. Πρωτοποριακό και παράξενο, διανθισμένο με ήχους που παράγονταν μεν από τα μουσικά όργανα, αλλά όχι με τον συνηθισμένο τρόπο. Έτσι υπήρχαν ήχοι που παράγονταν από τρομπέτες όταν χτυπάς το μποκίνι με την παλάμη σου, ή ήχοι κλάσματος κλαρινέττου (όταν βγάλεις το πάνω μέρος που έχει το καλαμάκι). Σαν να βρέθηκα στο – ηχητικό – Μουσείο των Φανταστικών Όντων :-)))

Το Σάββατο ήταν η κορύφωση της παρουσίας του συνόλου. Παρακολουθήσαμε το Άσπρο πάνω σε Μαύρο, του Heiner Goebbels. To essence του μουσικού θεάτρου, μιας και οι μουσικοί ήταν και οι πρωταγωνιστές της παράστασης. Το έργο υποτίθεται πως είναι μια παραβολή πάνω στη συγγραφή. Λέω υποτίθεται γιατί το θέμα μοιάζει να είναι αρκετά χαλαρό και σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο understatement.

Η σκηνή είναι γεμάτη πάγκους στη σειρά, που εμένα προσωπικά μου θύμισαν λίγο εσωτερικό δυτικής εκκλησίας. Το χρώμα είναι σχεδόν παντού μαύρο. Στο πίσω μέρος της σκηνής δεσπόζει ένα τεράστιο πλαίσιο, από το οποίο κρέμονται λευκά, εν είδη παραβάν διαχωριστικά, κρύβοντας έτσι το πίσω μέρος της σκηνής. Κατά την εξέλιξη του έργου τα διαχωριστικά πέφτουν και το πλαίσιο σταδιακά γκρεμίζεται και αυτό (σε δύο δόσεις), έτσι ώστε στο τέλος αποκαθίσταται η ολότητα του χώρου.

Το έργο ξεκινάει με ένα ηχογραφημένο ξύσιμο μολυβιού που γράφει στο χαρτί. Ο ήχος αυτός κυριαρχεί σε όλο σχεδόν το έργο. Στο foreground ακούγεται η φωνή του Χάινερ Μίλλερ να διαβάζει τις Σκιές του Πόε, μια παραβολή για τον θάνατο.

Στη διάρκεια της παράστασης οι μουσικοί ηθοποιοί συγκροτούν ομάδες και παίζουν μουσική (ή παίζουν κατά μονάς) και ανασυντίθενται συνέχεια, δίνοντας την αίσθηση πως το έργο αποτελείται από πολλά μικρά επεισόδια. Πολλές φορές δίνουν την εντύπωση πως τους παρακολουθούμε σε στιγμιότυπα της καθημερινής του ζωής. Ταυτόχρονα απαγγέλλονται ζωντανά κείμενα των Μπλανσό, Έλιοτ και Πόε, σε φαινομενικά τυχαία σημεία. Κάποια σημεία φαίνονται αυτοσχεδιασμοί, σε κάποια άλλα υπάρχουν πάρτες και διευθύνονται από τον το-κορυφαίο-βιολί-υποθέτω-βιολονίστα.

Οι μουσικοί-ηθοποιοί αλλάζουν πολλές φορές όργανα στην διάρκεια της παράστασης με αποκορύφωμα την σύνθεσή τους σε μια μπάντα χάλκινων προς το τέλος της παράστασης. Επίσης παράγουν ήχους με διάφορους «αλλόκοτους», θεατρικούς τρόπους. Πχ. Παίζουν κάποιοι ρακέτες πάνω στη σκηνή ενώ ταυτόχρονα κάποιοι άλλοι προσπαθούν να πετύχουν από την μια άκρη της σκηνής στην άλλη, μια γρανκάσα και ένα φύλο μετάλλου, τα οποία ακούγονται εκκωφαντικά κάθε φορά που βρίσκουν το στόχο.

Η μουσική του Goebbels διατρέχει τα πάντα, από τζαζ και κλασικές φόρμες μέχρι ατονική μουσική και χαρντ ρόκ. Μέσα σε αυτό το συμπίλημα ξεχωρίζουν εξαιρετικές στιγμές, το σόλο πίκολο του Dietmar Wiesner προς το τέλος του έργου, το εξαιρετικό ξέσπασμα του σαξόφονου, ο σχηματισμός της χάλκινης μπάντας, η παντομίμα με τα βιολιά ολόκληρου του συνόλου, η σκηνή με τα μπαλακια του τέννις, η σκηνή με την ομποίστα να υπερπηδάει πάνω από τα σωριασμένα λευκά διαχωριστικά εν είδη αθλητή εμποδίων και να στέκεται μπροστά σε ένα μικρόφωνο όπου απαγέλει (ξανά και ξανά) και άλλα πολλά (που σίγουρα ξεχνάω).

Μια παράσταση που πραγματικά έχασαν όσοι δεν την είδαν!